Cam Mã Mật (Tuyên Quang) (Kg)

Chuyện kể rằng, cách đây đã lâu lắm rồi, có một ông già râu tóc bạc phơ, vai khoác tay nải, tay chống gậy trúc đi qua vùng đất Vĩnh Hà. Đây là vùng đất của người Dao đỏ ở chung với người Nùng, người Tày và người Pà Thẻn. Trưa hôm ấy ông già ngồi nghỉ dưới bóng cây Gạo đầu xóm. Ông lấy trong tay nải ra một loại quả mầu vàng, to như nắm tay, bóc ra ăn. Ăn xong ông nhặt hết hạt của nó ném ra bãi đất trống gần bờ suối trước mặt rồi chống gậy bỏ đi. Thời gian sau trên bãi đất ấy mọc lên một loại cây giống như cây cam bản địa, cành lá sum suê. Mấy năm sau cây cam ấy ra hoa, đậu quả. Khi quả chín có mầu vàng rất đẹp. Già làng ăn thử thấy ngọt ngon liền hái về chia cho mỗi nhà trong xóm vài quả, dặn ăn xong thì lấy hạt đem trồng. Từ đó ở Vĩnh Hà có thêm một loại quả cây quý. Đó là cây cam sành.

Đấy là sự tích cây cam sành nói chung. Riêng cây cam Mã Mật lại có thêm những tình tiết ly kỳ khác. Số là, sau khi giống cam sành ngọt thơm, vàng đẹp trở thành loại quả cây được nhiều người ưa thích, thường xuyên mua về dùng thì bà con ở Vĩnh Hà nhà nào cũng khai hoang đất để lập vườn trồng cam. Nhà ít vài chục cây, nhà nhiều hàng trăm cây. Nhà cụ Bàn Tích trồng nhiều nhất, tới cả ngàn cây xung quanh ngôi nhà sàn to đẹp lợp lá cọ. Vào một đêm cuối thu có gió mùa Đông Bắc, cơn gió lạ bất chợt thổi mạnh khiến than lửa trong bếp củi giữa nhà cụ bùng lên. Ngọn lửa bén vào giàn bếp rồi lém lên mái cọ gây ra cháy nhà. Ngọn lửa bốc cao thiêu trụi ngôi nhà sàn ba gian hai chái trong vài tiếng đồng hồ. May mà mọi người chạy kịp nên không ai bị làm sao, nhưng đồ đạc, thóc ngô trong nhà cháy sạch! Gió thổi mạnh làm ngọn lửa táp vào những cây cam trĩu quả xung quanh nhà khiến chúng bị cháy sém! Những quả cam đang bắt đầu chín vàng bị khói lửa hun chuyển thành màu bồ hóng. Nhưng thật lạ kỳ là chúng không bị rụng. Ngày ngày mọi người trong nhà cụ Bàn Tích phải hái cam bị táp lửa để ăn trừ bữa. Lạ thay những quả cam này ăn rất ngọt và thơm. Lạ hơn nữa, hạt của những quả cam táp lửa sau này mọc thành cây, ra quả, đến lúc quả chín cũng nâu bóng như bồ hóng bếp! Thầy mo bảo, đó là giống cam của thần Lửa. Thần Lửa thấy giống cam quý nên đã giữ lại để đền bù một phần thiệt hại cho nhà cụ Bàn Tích! Thần Lửa cố ý tạo ra mầu nâu bóng của quả cam để ghi nhớ vụ hỏa hoạn và cũng là để phân biệt loại cam này với cam sành mầu vàng có cùng nguồn gốc. Cụ Bàn Tích là người đầu tiên gọi loại cam táp lửa là cam Mã Mật, vì cụ bảo nó có mầu sắc và vị ngọt gần giống như mật mía! Mọi người thấy đúng và gọi theo cụ. Từ đó vùng đất Vĩnh Hà có thêm loại cam mới – cam Mã Mật! Ngày nay giống cam sành Mã Mật đang dần lấy được vị thế của mình, được nhiều người dùng ưa chuộng, coi là một trong những loại cam đặc sản vì nó ngọt thơm đậm đà.

Tuy mã không đẹp, nhưng cam Mã Mật vẫn mãi mãi là một giống cam quý!